Bóstwa kobiece w mitologii celtyckiej

Świat celtyckich bóstw, duchów i demonów był przebogaty. Ranga bóstw kobiecych w tym świecie, bardzo wysoka w wierzeniach najwcześniejszych z wolna się obniżała, aż boginie stały się wiedźmami, wróżkami i syrenami.

Troista Matka

Celtowie po przybyciu do Europy przejęli niektóre wierzenia osiadłych tu wcześniej ludów neolitycznych. Dla żyjących w matriarchalnych wspólnotach pradawnych Europejczyków ziemia była matką żywicielką, a kojarzona z kobietą jej płodność wielkim cudem i darem. Boginie matki były czczone zazwyczaj bezimiennie i uznawane za genius loci każdej z krain. Przedstawianie ich w trzech postaciach, które są emanacją tej samej bogini wzmacniał symbolikę.

W mitologii walijskiej pojawiła się rozpaczająca Modron (słowo to znaczy po prostu „matka”), której syn Mabon (dosłownie „syn”) został porwany jako trzydniowe niemowlę. Walijską matką matek była jednak Dôn – przodkini wszystkich ludów. Doczekała się ona własnego gwiazdozbioru Llys Don(Kasjopeja).

Boskie plemię Irlandii zwano Túatha Dé Danann – synami bogini Danu (Anu). Dwa bliźniacze wzgórza koło Killamey do dziś nazywane są Piersiami Anu. Wspomnienie stwórczyni gór, która szybowała w przestworzach, tworząc górskie łańcuchy,przetrwało w micie o Cailleach Bheare (Cailleach Bheur). Królowała w krainie umarłych, w południowo – zachodniej Irlandii, żyjąc niezliczone wieki i ciesząc się wieczną młodością, podczas gdy jej kolejni mężowie umierali ze starości.

Pocałowana wiedźma

Żeńskie bóstwa celtyckie – tak stare, że mitologie nie zachowały opowieści z nimi związanych – symbolizują Zwierzchność. Boskich osadników przywitały w Irlandii trzy boginie Zwierzchności: Banba, Ériu i Fódla. Synowie Danu musieli prosić, by pozwoliły im objąć krainę w posiadanie.W tym celu jeden z nich, Amergin, każdej z bogiń przyrzekł nazwać wyspę jej imieniem, jednak słowa dotrzymał tylko Ériu. Boginie Zwierzchności używały też imienia Flaitheas, które oznacza władzę. W wielu późniejszych legendach kandydaci na tron musieli napić się ze specjalnego kielicha zwanego derglaith. Ten symboliczny akt oznaczał zaakceptowanie władcy przez boginię Zwierzchności.

Szpetną emanacją bogiń – cailleach – wiedźmy. Iryjska Cuimhne zamieniła się w czarującą dziewczynę, by pomóc bohaterowi jednego z mitów, Mongánowi, odzyskać ukochaną Lachę. Dopiero gdy została na nią wymieniona, pokazała swoje prawdziwe, paskudne oblicze.

Częściej bywało odwrotnie. Boginie najpierw ukazywały się królom (bogom plemiennym) w postaci cailleach – staruchy proszącej o pocałunek. Pocałowana wiedźma zmieniała się w piękną boginię, którą władca symbolicznie poślubiał. Jednak gdy sam już się zestarzał (zachorował lub został okaleczony w bitwie), ta z powrotem przybierała postać Staruchy. Tak więc aby przywrócić pomyślność krajowi, znów czekała na pocałunek ,ale nowego już króla – młodego i zdrowego.

Jedną z prastarych bogiń Zwierzchności jest Pani Jeziora, przywołana w cyklu arturiańskim i literaturze fantasy (Andrzej Sapkowski). To ona dała Arturowi Excalibur. Po odejściu Artura magiczny miecz do niej powrócił – jak do strażniczki insygniów królewskich.

Woda – kobiecy żywioł

Magiczne znaczenie miała dla Celtów życiodajna woda. Personifikując rzeki, Celtowie przypisywali je zazwyczaj boginiom. Rzekę Boyne czczono pod postacią bogini Boand. Jej mąż, duch wodny, zamienił ją w rzekę za to, że złamała geis (zakaz) i odwiedziła zakazaną studnię. Rzeki Francji także miały swoje boginie, m. in.Sekwana – Sequanę.

Żeńskie bóstwa patronowały często studniom, o czym świadczą ofiary (czasem ludzkie) i topione w wodzie inskrypcje. Źródła te czczono, uważając, że są skupiskiem boskiej mocy. Coventina sprawowała pieczę nad ujęciem wodnym w rzymskim forcie Carrawburgh przy Wale Hadriana. Płaskorzeźba przedstawia ją jako troistą boginię: w jednej ręce trzyma czarę z wodą, drugą zaś wylewa wodę z czary.

Czasem rzeczywiście tryskające spod ziemi wody miały lecznicze właściwości. D źródeł uznawanych za uzdrawiające pielgrzymowało wielu chorych. Dla Sulis (która była także boginią wiedzy i wróżbiarstwa) dotknięty trądem władca Brytanii Bladud wybudował okazałą świątynię w miejscowości Aquae Sulis, dziś zwanej Bath, w pobliżu źródła wód termalnych.

Walijskie rusałki

W mitologii celtyckiej nie brakuje syren. W Szkocji nosiły one miano ceasg i miały ogon łososia oraz tę zaletę, że schwytane, spełniały trzy życzenia. Syrena była trudna do pokonania:aby ją unicestwić, należało odnaleźć i zniszczyć jej duszę, która prawie zawsze przebywała poza ciałem. Irlandzkie syreny, nazywane merrow lub murdhuacha, ostrzegały przed sztormem i chętnie poślubiały śmiertelników. Ich odmianą są walijskie rusałki, gwargedd annwn, piękne i nieodróżniające się szczegółami anatomicznymi od ziemskich dziewcząt. Wychodziły czasem za mąż za śmiertelników, dając im wiele szczęścia. Był tylko jeden warunek: nie można było rusałki uderzyć. Hojne i przyjazne, często obdarowywały ludzi magicznymi przedmiotami.

Zachowały się różne imiona bogiń wojny. Ich atrybutem (albo zoomorficznym odpowiednikiem) najczęściej jest kruk. Cathubodua – imię celtyckiej Badb Cathy – oznacza dosłownie „kruk bitwy”. Wielką bogonią wojny była Morrígan, występująca w trzech postaciach, a jakże (Macha, Nemainn i Badb). Pożądała krwi, ale i mężczyzn, którym pomagała, Stając okrakiem nad rzeką, połączyła się z Dagdą (proste, prawda?) i pomogła Túatha Dé Danann w bitwie z Fomorianami pod Moyturą. Gdy synowie Danu tracili ducha, krążyła w postaci kruka nad ich zastępami, zagrzewając wojowników do walki przeraźliwym krzykiem.

Fflur, kwietna dziewica

Boginie patronowały porom roku. Popularną postacią celtyckich mitologii jest kwietna dziewica. Jej motyw odnajdujemy w opowieściach o Fflur, Blodeuwedd, Blanaid czy Ginewrze (!). O kwietną dziewicę zazwyczaj toczono walkę, co symbolizowało zmagania wiosny z odchodzącą zimą. Podobną postacią była anglosaska bogini wiosny – Eostre – od której wywodzi się angielska nazwa Wielkanocy Easter. Natchnieniem muzyków i poetów była w Irlandii Leanan Sidhe. Ta mieszkanka zaświatów pojawiała się artystom w snach jako aisling – przepełniona melancholią mara. Czasem była to wizja, którą spotykali na jawie. Tworzone pod jej wpływem utwory były przepojone nieziemskim smutkiem. W XVIII-wiecznej Irlandii nazywano ją speir-bhean i uwieczniano w wierszach jako Irlandię opłakująca swój los.

W Walii funkcję bogini natchnienia pełniła Ceridwen. Miała córkę – najpiękniejszą dziewczynę, jaką można sobie wyobrazić – i syna, najszpetniejszego z mężczyzn.O tej legendzie pisałam przy „Magicznej mądrości” – szukajcie w notatkach :)

Kraina wróżek

Wróżki, chociaż zwykle niedemoniczne, dzięki swoim zdolnościom magicznym mogły być groźne. Miały dar jasnowidzenia i talent muzyczny. Życzliwe, lecz zapalczywe, czasem pochopnie odbierały nierozważny gest lub słowo jako zniewagę.

Mieszkały(wg Szkotów) w Domu Błogosławionych – krainie, której strzegły przed obcymi, obchodząc  jej granice w święta, podczas których duchy mogły mieszać się z żywymi. Miały swoich przybocznych – duszki spriggan, które straszyły ludzi i sprowadzały ich na manowce. Legendarną królową wróżek była Mab. Oprócz Domu Błogosławionych, zamieszkanego przez wróżki dobre, istniał Dom Ciemności. Mieszkały tam wróżki wrogie ludziom, bez zastanowienia strzelające z łuków do intruzów. Po zapanowaniu chrześcijaństwa wróżkom przypisywano pochodzenie od upadłych aniołów lub Lilith.

Śmiertelnik mógł wejść do krainy wróżek tylko pod warunkiem, że będzie wobec jej mieszkańców uprzejmy i przyjmie żelazne narzędzie (nóż). Nie powinien tam nic jeść ani pić, wtedy będzie mógł powrócić na ziemię. Legendarny Elidor (Elidurus) raz zaprowadzony do siedziby dobrych wróżek, wracał tam bardzo często. Podejrzliwa matka zażądała, by przyniósł stamtąd złotą piłkę, którą bawi się z wróżkami na dowód, że jego opowieści są prawdziwe. Gdy Elidor to uczynił, stracił możliwość powrotu do baśniowej krainy, zapamiętał jednak mowę wróżek – zbliżoną do greki.

- Poyla