Kruki w kulturach europejskich

Kruki w mitologii nordyckiej

Kruki w mitologii nordyckiej łączone były ze śmiercią oraz wojną, gdyż ludzie widzieli je, gdy pożywiały się padliną. Wierzono, że kruki były duchami poległych na polach bitewnych. Ptaki te występują w niemal każdym poemacie skaldycznym, w którym głównym tematem była wojna czy też krwawy pojedynek.

Jednymi z atrybutów Odyna były dwa kruki o imionach Hugin (Myśl) i Munin (Pamięć). To one przynosiły władcy informacje o wydarzeniach w dziewięciu światach. Były także przeciwieństwem do wilków, które siadywały u boku Odyna. Wilki utożsamiane były ze zniszczeniem, natomiast kruczoczarne ptaki zachowywały pamięć.

Flóki Vilgerðarson był pierwszym człowiekiem z Północy, który dopłynął do Islandii w konkretnym celu. Na swoim statku przetrzymywał trzy kruki. Kiedy wydawało mu się, że ląd już jest blisko, Flóki wypuszczał je z klatek. Jeśli ptaki powracały, oznaczało to, że ziemia jest jeszcze daleko poza zasięgiem wzroku. Kruki zawsze wracały, lecz pewnego dnia jeden z nich nie przybył do klatki. W ten sposób Flóki Vilgerðarson odnalazł Islandię.

Legendarny władca nordycki, Ragnar Lodbrok, miał flagę z wyszytym krukiem. Kiedy proporzec powiewał, oznaczało to, że Ragnar wygra bitwę, lecz jeśli smętnie wisiał nawet przy największym wietrze, oznaczało to przegranie potyczki.

Kruki w mitologii słowiańskiej

W mitologii słowiańskiej duchy zmarłych, wele, podczas miesięcy jesiennych i zimowych z pomocą kruków dolatywały do pięknej krainy, Wyraju. Lądowały wtedy przy domostwach na Ziemi i zstępowały do łon kobiet. Za sprawą odgłosów wydawanych przez kruka, był on wiązany też z wróżbiarstwem.

Kruki w mitologii celtyckiej

W celtyckich wierzeniach kruk kojarzony był z ciemnością oraz śmiercią, szczególnie ze śmiercią poległych na polu bitwy. Dostrzegano w nim także zagładę, przekleństwo i całkowite zniszczenie. Związany był też z zaświatami, do których mógł się udać. “To have a raven’s knowledge" – to irlandzkie przysłowie mówi o umiejętności widzenia przyszłości.

Zwierzę to było symbolem celtyckich bogiń, gdyż z reguły były one agresywnymi bóstwami. Morrigan, irlandzka bogini wojny i podziemi, zwykła przemieniać się w kruka i latać nad wojownikami, których chroniła. W irlandzkich i walijskich mitach kruk symbolizuje przyszłość i przepowiednie. Celtycka bogini Badb pojawia się na polu bitwy w postaci kruka. Wywoływała zamęt w szeregach wrogiej armii. Banshee, kobiece zjawy zwiastująca śmierć, mogły przybierać postać tegoż ptaka. Kiedy kruk zaskrzeczał na dachu, oznaczało to zły omen, który spadnie na mieszkańców wioski.

Co ciekawe, w angielskiej Tower przetrzymywane są kruki w liczbie 6. Podobno pierwszy raz dotarły na tę budowlę po soczystych torturach i egzekucji na szafocie ludzi, którzy sprzeciwiali się władzy królewskiej. Jeszcze inni mówią, że pojawiły się one w Londynie po pożarze w 1666r. i grasowały po okolicy, szukając padliny. Cudownie ocaleni mieszkańcy miasta zaczęli tępić kruki, lecz ówczesny król, Karol II, uznał, że kruków nie należy zabijać, gdyż przeklnie to cały kraj. Zgodnie z tą legendą Londyn upadnie dopiero wtedy, kiedy kruczoczarne ptaki wydostaną się z Tower.

Kruki w starożytnej Grecji i Rzymie

W Grecji i Rzymie kruki nie były kojarzone z przekleństwami i katastrofami. Wręcz przeciwnie, ptaki te uważano za zwiastun dobra, światła, prawdy oraz szczęścia. W Rzymie kruk był też alegorią Saturna, boga, który został strącony z tronu przez Jowisza. Od tej pory ta planeta widoczna jest tylko w nocy i często nazywa się ją „Starym Słońcem” lub „Gwiazdą Słońca”. Były także posłańcami bogów, które przynosiły śmiertelnikom ważne wiadomości od najwyższych.

Saturniczny ptak nocy i apolliński ptak dnia to jedno i to samo zwierzę. Z początku jednak kruk pod władzą Saturna miał śnieżnobiałe upierzenie. Jednak kiedy kruk wyznał Apollinowi, że jego kochanka, Koronis, postanowiła wyjść za Ischysa, choć ta nosiła dziecko Apollina, postanowił się zemścić. Wtedy to rozgniewany Apollo przemienił barwę kruka na czarną, co miało symbolizować żałobę. Zabił także Koronis w niepohamowanym szale. Później jednak uprzytomnił sobie, że w jej łonie nadal znajduje się jego dziecko. Rozciął brzuch umarłej i wydobył na świat Asklepiosa. Było to swoiste wskrzeszenie, gdyż Asklepios został patronem lekarzy, który nawet ratował umarłych.

Kruki można było często spotkać z greckimi jasnowidzami i profetami, gdyż wierzono, że są one ich obrońcami. Przy tym te ptaki związane były z Apollinem, którego zadaniem była opieka nad wróżbitami i wyroczniami delfickimi. Apollo upodobał sobie tegoż ptaka i czasem nawet przemieniał się w niego (no, przynajmniej do czasu, kiedy kruk wyjawił mu smutną prawdę o kochance).

Kruki w chrześcijaństwie

W chrześcijaństwie kruk był bardzo negatywnie postrzegany, gdyż wywodził się z wierzeń pogańskich. Ówcześnie oznaczał on rozwiązłość i szatańskie moce. Zerwano z tradycjami antycznymi i przypisano krukowi inną rolę. Ptak ten został wysłany z arki Noego po potopie, aby ujrzał rozmiar zniszczenia. Miał powrócić na okręt, lecz tak się nie stało. Niewierne zwierzę pozostało na parszywym lądzie, gdzie miało wystarczająco padliny. Początkowo biały kruk, począł zmieniać barwę, aż w końcu uzyskał kruczoczarny kolor. W późniejszych czasach kruka uznawano nie tylko za symbol niewierności i bezbożności, ale też za symbol w niemiarkowaniu w jedzeniu i picu. W Księdze Hioba kruk jest wyraźnie złą postacią, gdyż kojarzył się ze zwyrodniałym rodzicem.

Zdarzało się jednak, że kruk nie był stricte negatywnym elementem chrześcijaństwa. W jednej z żydowskich przypowieści ptaki te towarzyszyły Eliaszowi. Jeden z nich przynosił wodę (życie), drugi zaś suszę (śmierć). Ukazywany jest też jako żywiciel głodnych – podobno karmiły proroka mięsem i chlebem za sprawą rozkazu Boga. Kruk uratował św. Benedykta, wyrywając mu z rąk zatruty chleb. W Ewangelii św. Łukasza kruk symbolizuje wiarę w opatrzność Bożą: „Przypatrzcie się krukom, iż nie sieją, nie mają spiżarni ani spichlerza, a Bóg je karmi”. Niektórzy przypisywali tym zwierzętom wierność małżeńską, gdyż tworzą one pary do końca swych dni.

- Gumiguta